Neste mes a asociación da  Cohors III  Lucensium iniciou a súa viaxe a Romanía, xa que foron convidados polos organizadores do evento para participar no Festival de recreación  Roman  Apulum, que é o máis grande do país. O obxectivo era achegar ao público a realidade da vida de fai dous mil anos, na época de  Decébalo e  Trajano. Foron vinte os membros que se desprazaron á cidade romanesa de Alba  Iulia para participar no festival anteriormente citado, aínda que o obxectivo principal da visita era dar a coñecer a festa Arde  Lucus. Esta foi a primeira vez que unha asociación española acudía ao evento en Romanía.

O Festival romanés converteuse nun referente de recreación histórica no leste de Europa, a pesar de que tiña unha traxectoria máis ben curta, pois ese ano era a súa sexta edición. Neste festival interviñeron numerosas asociacións tanto da cidade como doutras partes de Romanía. Así mesmo, estiveron presentes asociacións doutros países europeos como: Italia, Alemaña, República Checa, Ucraína, Bulgaria e España. A asociación lucense participou no festival realizando unha recreación de movementos e formacións militares das lexións romanas tomando como base o adestramento militar que realizaban as unidades máis pequenas e que xa puxeran en práctica no último Arde  Lucus. Eles tamén estiveron presentes nas batallas entre os romanos e os  dacios. Para a edil de Cultura, Carmen  Basadre, esta era unha oportunidade única, xa que a  Cohors III  Lucensium tiña a oportunidade de dar a coñecer a cidade de Lugo e a súa festa no exterior á vez que se traballaba para conseguir o título de Festa de Interese Internacional.

Xa no mes de maio realizouse un  minicurso de oleiría, no centro arqueolóxico de San Roque, cuxa temática consistía en facer cerámica como os romanos. Esta actividade impartiuna a oleira de  Bonxe  Pepa Lombao e ao curso asistiron varios nenos acompañados polos seus pais. Nel aprenderon algunhas técnicas para facer vasillas moi similares ás que se expoñían no centro numismático feitas con barro de Buño. O traballo xa finalizado podíase levar para casa.

Tamén neses días realizouse a representación teatral “Antígona vive”. O grupo que a escenificou realizou, en primeiro lugar, unha  performance no atrio da catedral. Unha vez finalizado, tanto o público como os actores encamiñáronse polo  adarve da muralla cara á  Mosqueira. Estes fóronse detendo en cada un dos cubos do monumento e alí realizaban a representación ao mesmo tempo que dous membros dirixían a participación do grupo.

No mes de xuño comezou o ciclo de conferencias nas que catro especialistas abordaron temas tan específicos como o que impartiu o doutor en Xeografía e Historia da Universidade de León Carlos Fernández Rodríguez, que falou sobre gandeiría, caza e animais de compañía na Galicia romana. A segunda conferencia estivo a cargo do arqueólogo  Xurxo  Ayán, que falou de “As memorias dun esqueleto”,  etnoarqueoloxía no camposanto medieval do castro de San  Lourezao en  Cereixa, que está situado en Pobóa de  Brollón. Da terceira encargouse Rafael María Rodríguez, que falou sobre o xacemento da Lanzada e rematouse o ciclo da man da arqueóloga do municipio Covadonga  Carreño cun relatorio sobre a primeira praza pública da cidade de Lugo: o Foro Romano.

Tamén nestas datas púidose ver o documental que deu a coñecer a festa Arde  Lucus en España e fóra dela. Isto é, por suposto, un traballo realizado polo director lucense Brais  Revaldería, que conseguira unha trintena de premios en países tan dispares como China, Australia, Estados Unidos, Colombia ou a India. El conseguira poñer o nome de Lugo e da súa festa nalgún dos círculos máis importantes da industria audiovisual a nivel internacional. O documental foi gravado durante a festa Arde  Lucus do 2012 xunto ao  taiwanés  Ota  Tlsieh e Andrés  Lemonk. O recoñecemento ao traballo de Brais converteuse nunha das mellores ferramentas de difusión para dar a coñecer a cidade e Arde  Lucus. Este documento púidose ver na internet de forma gratuíta.

Este ano o  Concello de Lugo creou “espazos de información segura” co lema: “Non é Non”. Isto foi debido aos recentes casos de acoso sexual e violencia de xénero en festas multitudinarias. Para iso, a Concelleira de Benestar Social, Igualdade e Inclusión Ana Abelleira, xunto á deputada de Promoción Económica e Social Sonsoles López crearon a iniciativa, que consistiu en crear unha rede de refuxios para as posibles persoas agredidas. Nesta rede colaboraron cento vinte e cinco locais da cidade que se comprometeron a acoller á vítima que avisase de sufrir algunha agresión e, nese caso, permitirlle facer as chamadas pertinentes (a emerxencias, Policía Local ou Nacional ou ao 016). A esta rede tamén se sumaron colectivos sociais, así como distintas institucións municipais e provinciais (a Casa da Muller, o  Concello, o centro Uxío Novoneyra, o  MHIL e as salas arqueolóxicas). Todos estes lugares estiveron identificados coa imaxe dunha man violeta e o lema: “Non é non”.

A asociación da  Cohors III  Lucensium emitiu a súa moeda, unha reprodución dun  Follis de bronce de entre os anos 307 a 327 d. C. Foi realizada en honra a Constantino I o Grande, que foi o primeiro emperador cristián e  reunificó o imperio tras as loitas dos diferentes poderes, levando a súa capital a  Constantinopla. El foi o que terminou de construír a muralla de  Lucus  Augusti no ano 310 d.  C. e encargou que se publicase un edicto no que se prohibía perseguir aos cristiáns. No  anverso da moeda aparecía o busto do emperador a dereita coroado, con manto,  coraza e a lenda,  CONSTATINUS MAX  AVG; e no reverso dous soldados afrontados con lanza e escudo aos lados dunha ensina lexionaria co  crismón e a lenda GLORIA  EXERCITUS. Desta moeda acuñáronse 5000 pezas que se puxeron á venda a dous euros.

Así mesmo, e por segundo ano, a asociación Mercenarios Galaicos tivo moeda oficial que foi feita para facer unha homenaxe a todas as tribos castrexas. A moeda en si foi un  Potín fundido en bronce acuñado entre os anos 80 e 20 a.  C. polos pobos celtas denominados  Remi, que habitaban na  Galia  Comata. No  anverso aparecía un personaxe marchando cara á dereita con lanza na man esquerda e o que puido ser un escudo ou uns  torques na súa man dereita, da cal se fixeron numerosas interpretacións como: que era un guerreiro ante un rei, un xefe dun clan, un deus, un cazador, un deus céltico danzando cunha serpe. No reverso estaba representado un lobo, como símbolo dos celtas, vinculado a varios deuses e relacionado co poder da lúa devorando unha serpe, unha  fíbula e a inscrición  Amhais’ 18. Desta moeda fixéronse tres mil pezas e puxéronse á venda ao prezo de dous euros. 

A vésperas de iniciarse a festa, o Museo Universitario A Domus de  Mitreo, levou a cabo unha xornada de portas abertas na que se puido visitar o xacemento  mitraico e a sala expositiva complementaria que acababa de ser inaugurada facía uns meses. O programa foi deseñado uns meses antes pola Universidade de Santiago de Compostela e as visitas podían ser pola mañá e pola tarde. Pola noite, a área de cultura da USC, no Campus Terra de Lugo, ofreceu dous novos pases aos que denominaron “Noite na Domus”, foron visitas guiadas polo arqueólogo Celso Rodríguez Cao e o acompañamento musical de Xermán Díaz.

Este ano Arde  Lucus celebrouse os días 15, 16 e 17 de xuño. A festa iniciouse coa entrada das tropas romanas ao mando de Cayo  Antistio Veto, legado de  Octavio Augusto na Tarraconense, a través da ponte romana polo que se accede á cidade. Chegaron en son de paz, querían  pacificar o territorio e evitar  derramamentos de sangue innecesarios. Foron recibidos polos xefes das tribos castrexas, os cales negociaron en nome do pobo as condicións para poder entrar na cidade e tamén lembraron ao xeneral romano que non só querían a paz nas súas palabras senón nos seus feitos. Cayo  Antistio ofreceulles axuda para cultivar as súas terras, infraestruturas e medicamentos, pero os clans contestaron que o único que necesitaban era que respectasen a súa forma de vivir, os seus costumes e tradicións. O pacto de non agresión foi asinado na chaira do balneario, o cal aínda conserva as termas romanas orixinais. Este foi, como xa vén sendo habitual, un dos actos máis vistosos e emotivos da festa.

Mentres, no  Macellum xa se empezaba a ver movemento e os postos recobraban vida exhibindo as súas mellores mercadorías. Habíaos exóticos como o de brazaletes e pendentes realizados cunha herba brasileira que imitaba ao ouro ou no que che facían unha tatuaxe que duraba entre tres e cinco días, o cal che aplicaban cun selo que antes mollaban nun liquido negro. Houbo un   que traía bálsamos e xabóns elaborados a base de plantas, como o que estaba feito da nogueira que ía moi ben para a psoriase ou o de romeu, que estaba indicado para a artrose. Entre os postos que resultaron máis interesantes estiveron o que expoñía lenzos realizados por artistas de Mozambique coa técnica de  Batik, outro no que se fundían moedas de prata cunha técnica de influencia  suahelí, realizado por artesáns da illa de  Ibo e tampouco faltou no que fixeron cestas de vimbio decoradas con panos de mesa coa técnica de transferencia e  decoupage. Tamén venderon reloxos realizados coa mesma técnica.

Unha das novidades deste ano foi o cambio de localización dos  Castra  Lucus  Augusti para o parque de Rosalía de Castro, onde se instalaron as asociacións  Civitas  Lucensium, Clan de Breogán,  Lugdunum, Terra  Copora,  Tir  Na  N’ og e  Salesiani Luci  Augusti. Alí realizáronse varios talleres como o que ensinaba como se facía unha  lórica. O colectivo  Lugdunum, que levaba doce anos participando na festa e dez como asociación, celebrou este ano o seu décimo aniversario e para iso prepararon unha reportaxe fotográfica coa súa historia. Realizaron un taller sobre os ensinos do druída e ensinaban aos interesados a facer unha  runa, unha especie de oráculo ou unha tirada do tarot.

Como ben se di: “Para comer, Lugo”. Neste caso sería: “Para comer,  Lucus  Augusti”. Os doce restaurantes ofreceron diferentes menús inspirados nos coñecementos que tiñan da cociña romana. Entre os ingredientes principais estaban o pito e a pescada de Burela, aínda que outros optaron polo entrecosto ou a carne de caza e ían acompañados con diferentes salsas como a de froitos secos ou de froitas, xa que os romanos usábanas para darlle máis sabor aos alimentos.

O  garum era considerado un luxo. Usábase como condimento para dar máis sabor ás comidas ou como salsa e foron os romanos os que lle deron fama. Era unha salsa que se elaboraba mesturando partes do peixe cunha salmoira concentrada e diversas herbas.  Esta mestura poñíase normalmente nun recipiente de madeira sobre o que se situaba un peso e deixábase fermentar ao sol durante meses. As sobremesas realizáronse en base aos daquela época, con produtos como o mel, o queixo e os  pistachos.

Gran parte dos coñecementos que temos sobre a gastronomía romana foron grazas ao tratado “De  re  coquinaria” atribuído a Marco  Gavio  Apicio, un home rico obsesionado coa arte e o pracer da cociña. O seu  estrambótico modo de vida, segundo cóntannos os maiores historiadores romanos, levoulle a que a súa fortuna se reduxera considerablemente e, ao decatarse diso, suicidouse. Dato moi curioso, á súa morte quedabanlle aínda dez millóns de  sestercios, que en pesetas serían cen millóns e, agora, uns seiscentos mil euros.

O espazo de danza da USC tamén se sumou ao Arde  Lucus con varias intervencións  coreográficas na noite do venres. O espectáculo levou por nome “A fundación da cidade de  Lucus  Augusti” e actuaron varias formacións artísticas dirixidas por Juan Carlos  Zahera, que viaxaron pola historia de Lugo a través da danza. Esta representación puxo en valor o traballo realizado polos alumnos do curso de danza oriental e foi unha novidade nesta edición.

O programa do sábado veu cargado dunha infinidade de actividades e espectáculos entre os que estivo o desfile ao redor da muralla, un acto especialmente significativo no que ambos os dous bandos, as tropas romanas e as tribos castrexas, desfilaron ao unísono. Este ano foron corenta e catro asociacións de recreación histórica as que desfilaron, das cales dezasete eran de Lugo e vinte e sete procedían doutras cidades de España e de países como Portugal, Francia, Romanía e Italia.

Chegada a noite no Pavillón Municipal de Deportes realizouse un espectáculo sorpresa, que foi outra das novidades deste ano. Chamouse “Divinium” e foi unha loita de guerreiros realizada por  Legend Especialistas. Xa de madrugada tivo lugar a actuación do grupo de música celta de orixe bretoa  Gwendal.

O último día da festa realizouse o desfile dos colexios no que pais, alumnos e profesores, unhas tres mil persoas en total, desfilaron ante miles de persoas polas rúas da cidade. Este ano participaron vinte e un colexios debidamente  uniformados de castrexos e romanos con moito colorido e vistosidade. Podíase dicir que nacera a canteira do Arde  Lucus.

O acto final no que se representa a batalla entre romanos e castrexos foi suprimida para que ningún participante resultase ferido como sucedera o ano anterior, xa que unha persoa   resultara ferida ao realizar a recreación histórica do enfrontamento entre ambos   bandos. A supresión desta parte restoulle vistosidade ao acto, aínda que favoreceu o protagonismo dos nenos con momentos moi emotivos.

O encargado de narrar a historia foi o actor Anxo Lamela, que explicou que os deuses decidiran combater a belicosidade dos romanos e dos castrexos arrebatándolles o seu futuro, aos seus fillos. Unha ninfa levoullos e escondeunos no bosque mentres non parasen de loitar. Os exércitos rivais decidiron, mediante a mediación das mulleres, entregar os seus estandartes de guerra en ofrenda aos deuses para así poder recuperar aos seus fillos. A ninfa, tras ver que se cumpriu o que pedía, rompeu o feitizo e os nenos regresaron ás súas casas.

As tropas romanas xunto coa seu César á cabeza emprenderon camiño e as tribos castrexas retiráronse aos seus territorios. De novo conseguiuse a paz por un ano máis e empezouse a planear o Arde  Lucus que vén, preparando o camiño para ser Festa de Interese Turístico Internacional.

E falando desta ultima referencia, débese dicir que nesta edición estivo convidada pola organización do Arde  Lucus a presidenta da Confederación Europea de Festas Históricas. Raquel Esteban dixo que para que a festa alcanzase a categoría de internacional tíñase que presentar un dossier detallado onde se reflectise o impacto mediático que tiña a festa en Europa e o mundo. Todo tiña que estar documentado con noticias e gravacións sobre a celebración. O Arde  Lucus pareceulle unha festa moi interesante porque tiña todos os elementos que fan que teña calidade e futuro, como unha gran participación social e unha estrutura en grupos, asociacións e campamentos con personalidade. Algo que se debería afinar é a narrativa, o relato do que se fai para darlle máis valor. Con todo, pareceulle xenial que en Lugo non se falase de disfrazarse, senón de caracterizarse. Ela crée que a organización é boa, a festa   equilibrada e que había un patrimonio importante. O carácter desta era esencialmente militar, con moitos desfiles e moi masculina. Esta festa era un modelo a seguir para moitas festas de España e non se debía esquecer o prazo de cinco anos no cal era importante solicitar noticias internacionais nas que se falase da festa Arde  Lucus.

O balance da festa foi moi positivo e cumpríronse os obxectivos. Ademais, este ano a festa Arde  Lucus recibiu o premio “Do viaxar 2018” convocado pola páxina gastronómica A  Alacena Vermella con motivo do quinto aniversario da súa creación. A edil de Cultura, Turismo, Mocidade e Promoción da lingua foi a encargada de recoller esta distinción nun acto organizado na Quinta da  Auga de Santiago de Compostela. Á parte de todo isto o campamento dos  Castra mostrou a súa satisfacción polo cambio de localización. As vantaxes eran moi claras, xa que tiñan máis espazo, principalmente á hora das montaxes, e podíanse mover máis comodamente entre campamentos.

Pola contra, os restaurantes que estiveron instalados na praza de Bretaña manifestaron non estar contentos coa nova localización. Non resultara ben, máis ben o contrario e, aínda que non culpan ao  Concello, esperan que para o ano que vén os situen no circuíto festivo.

Pechamos e dicimos adeus a esta edición e damos a benvida a unha nova festa Arde  Lucus 2019.

Hoxe despedímonos cunha frase de  Virgilio: “Labor  Omnia  vincit  improbus”, é dicir, o traballo constante vence todas as dificultades.