ROSANA RIELO

Eu creo que o Arde sempre foi algo que estivo ahí latente, que é posible que non souvéramos que o necesitábamos ata que xa estaba funcionando pero que fixo que se recuperase ou que se pontenciara ese orgullo de ser lucense, que nos déramos conta do que tiñamos na cidade, tanta cultura, tanta historia que tiñamos que pontenciar e da que nos temos que sentir tan, tan orgullosos, e , eu penso que agora sí temos ese orgullo e temos que seguir pontenciandoo.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Eu creo que a declaración da muralla como Patrimonio da Humanidade foi un punto de partida, e despois, o que dixo Rosana, despois seguir co Arde Lucus significou que os lucenses, despois de que recoñeceran a muralla internacionalmente, os lucenses recoñeceron a súa muralla.

ROSANA RIELO

Pois desde o primeiro momento, no momento ademáis que sabes que tes a responsabilidade de sacalo adiante, daste conta do potencial que ten e do que eso pode implicar para a cidade, para a vida da cidade, e para o futuro pois o certo é que o Arde ten algo que nos engancha a todos, desde o momento que entras no mundo xa non o podes deixar, de feito, eu creo que un dato moi interesane é que creo que todos os lucenses teñen no seu armario un traxe ou varios de romano ou de castrexo, teñen a súa personaxe na que se transforman no  Arde Lucus e teñen estes atavíos como poden ter un vaqueiro ou unha camiseta, pensó que todos o teñen, entón xa forma parte do noso… da nosa historia, da nosa vida, é parte nosa.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

A min, o meu comezo foi antes, eu creo que foi no primeiro Arde Lucus, na noite de San Xoán, coincidía co San Xoan, foi nunha obra de teatro, chegamos a Praza de Sta. María, non sabíamos que era o Arde Lucus, e había unha obra de teatro con lume que encantoume  e a partir de ahí ao ano seguinte, xa con Rosana, fun con ela a  alguna actividade e a partir do seguinte  sumeime ao equipo e namoreime.

ROSANA RIELO

Pois comecei no ano 2003, nese ano era o segundo Arde Lucus, que estaba organizado xa por Carmen, ese ano foi o ano en que eu comezaba en Xuventude, e estiven, creo que cun ano no medio no que non era concelleira, ata o ano 10, ata o 2010, o décimo aniversario do Arde.

Uf !! Toda unha experiencia e moi complicado porque estábamos, bueno, xa digo ata moi pouquiño antes do Arde non había personal en Xuventude entón foi toda unha experiencia , foi complexo porque tamén é certo que o Arde dos inicios non tiñan unha guía por onde tirar, non  sabías que había  para organizar, a onde tiñas que chamar, era todo bastante novidoso, todo o que había que facer era crear, crear contido, crear actuacións, crear expectativas e bueno os primeiros anos foron… maravillosos pero complexos, está claro.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Os primeiros anos foron 2 anos despois que ela, foi cando empecei e sobre todo buscar cousas novas, tiñamos claro que queríamos  apostar pola recreación, por facer unha festa, pero que fose unha festa con fundamento, con historia, e sobre todo buscar xente, buscar empresas, grupos de teatro que traballaran cunha parte romana, era todo medieval o que estaba de moda, as festas medievais, entonces a todos os sitios que chamábamos tiñan que adaptar as súas actuacións para que nos serviran a nós, e conseguín que os grupos de teatro de Lugo se implicaran tamén, empezaran a facer obras específicas para o Arde Lucus, eses foron os nosos comezos, buscar.

ROSANA RIELO

Sí tiramos moito dos grupos de teatro da cidade, moito.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Sí axudáronnos moito e traballaron moito.

ROSANA RIELO

Sí, sí, a labor de documentación, pois buscar moito en todas partes, chamar a moitas portas e preguntar a moita xente e a todos os que, historiadores ou calquera persoa, que, incluso por curiosidade, era entendida en este tema, pois a todos lles preguntábamos, a Adolfo de Abel Vilela, tiramos moitísimo, además eu, particularmente, gardo un recordo, un cariño moi grande por Darío Xoan Cabana, Anabel, que traballou tamén nesa época, e bueno, pola súa formación e a súa curiosidade polo tema pois tamén controla moito e xa digo, moitísima xente a que fumos preguntando, libros, internet, … sí

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Si internet, Google, sempre, a verdade é que nos recibiron coas portas abertas, e sempre, toda a xente coa que contactamos, moi ilusionada.

ROSANA RIELO

Pois a verdade temos que poñernos un pouco en situación, estábamos a falar dun momento en que non había, no só atavíos romanos, senón ningún tipo de elemento, non se sabía o que era un pebeteiro, nada, ata a cousa máis básica para organizar unha festa así, nin a tiñamos, nin tiñamos moita forma de conseguilo, entonces, intentábamos atopar algo semellante que poidésemos transformar nun elemento romano ou castrexo e bueno temos unha historia moi simpática co primeiro pebeteiro, que claro, necesitábamos ter  un e, chegamos a conclusión de que algo que se lle podía parecer era unha paelleira, entón, comentábamos antes que toda a xente se involucraba moitísimo en todo o que tiñamos que facer, unha de esas persoas era un traballador do concello que nos axudaba sempre, do parque móvil, pois a transportar cousas, a colocalas e demais, pois esta persona, foi Kiko, que se encargou de cortar as asas da paelleira para transformala no primeiro pebeteiro  do Arde Lucus.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Anécdotas de esas moitísimas, cando ibas as tendas a buscar calquera cousa, por exemplo, cando empezamos co tema das teas, ibas a buscar pasamanería, pois dábanche  un trociño así, e decías, e que é para o concello e necesito que me prepares un orzamento, papel de estraza, pegábamos e 0,50, tal e despois cado ibas a comprar, cuanto querías? 500 metros, cómo? 500 metros? Para qué quiere … y yo decía, yo iba pidiento más porque a partir de agora vais empezar a vender. Sempre iba polas tendas e iba buscando de todo e todo así, moito traballo, moito facer, facíamos de todo, mover vallas, guíar os desfiles, acórdome algún ano que saíamos en todas as fotos íbamos nós diante.

ROSANA RIELO

Si, por favor por aquí, colocádevos, que temos que saír no desfile, nas tendas, en todos os escaparates, mira, esto poderíase transformar en algo? E nos propios comercios, mira esto que tedes, igual nos podería servir, igual podedes conseguir máis cousas de este tipo, porque creo que a xente o vai pedir, o ides vender ben e así a todos os comercios.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Era o mais ilusionante tamén, ver que as tendas, empezaban a ter os escaparates de cousas que podías comprar.

ROSANA RIELO

Fixeramos o primeiro concurso de escaparates e de balcóns, un pouco todo isto para crear un pouco de ambientillo, de incentivar que os propios comercios se engalanasen, claro agora é normal pero naquel momento cada vez que viamos un, era , verdade? Este comercio ten o seu escaparate romano ou castrexo!!!.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Sí, unha alegría, alí íbamos todas,

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Era un orgullo!!! A ver, os becarios, é unha forma cariñosa de chamar a estas persoas que estiveron un tempo con nós, que estaban na universidade facendo un master e as súas prácticas as facían con nos, non? Implicábanse como calquera outra persoa do equipo e eran maravillosos, temos unha relación estupenda con eles, moitísimas ideas, moitísima ilusión, moitísima forza, encaixaban perfectamente no equipo porque todos eramos así, entón pois tiñamos unha idea, pois entre todos nutríase, acabábase convertido en algo mellor, eles mesmos tamén tiñan as súas propias ideas que despois íbamos matizando entre todos, e saían adiante, a verdade e que o Lucus Cultural o primeiro ano, o nome de Lucus Cultural púxollo Marta, unha destas persoas que facía as súas prácticas alí, e organizou unha boa parte.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Sí, facía o Master de Xestión Cultural da Universidade de Lugo, da USC.

ROSANA RIELO

O primeiro Lucus Cultural foi complexo tamén como todos os inicios, todo o que comenzábamos no Arde era difícil de levar a cabo, e saiu adiante, primeiro polo traballo do equipo, destes traballadores, porque realmente eran traballadores, aínda que estivesen facendo unhas prácticas, e tamén, non me podo esquecer, e teño un agradecemento moi especial a todas as persoas que participaron nas primeiras ponencias, que claro, cun tempo moi reducido estaban sempre dispostos a falarnos, a transmitir o seu coñecemento, a buscar puntos de interese da nosa historia, da nosa cultura,  que chamasen a atención da xente e que poidesen facer que  cada vez aprendamos máis da nosa cidade.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Eu creo que o Lucus Cultural foi outra volta de tuerca e polo mesmo, porque queríamos que o Arde Lucus fose unha festa de recreación e para potenciar eso, non? Que os colexios e a xente de fóra, non simplemente vise unha festa senón que tamén aprendese da nosa historia.

ROSANA RIELO

A min gustáronme todos, pero claro foron evolucionando sí é certo, pois no meu caso particular, o primeiro sí que seguín un pouco as orientación do que tiñamos en Xuventude, dos modelos que tiñamos, elexín un, e a modista que tiñamos naquel momento, unha boa amiga miña, fíxome ese modelo, a partir de ahí, tamén no meu caso particular, cunha modista maravillosa, que a partir de ahí, case todos mos fixo Madalena, pois dicíalle cómo o quería, compraba a tea, empezaba a colocala dalgunha forma, sempre tarde, pobre Madalena, moitos esforzos ten feito, colocaba a tea dalgunha forma que creía que se podía darlle forma, e ela, dalgunha maneira, conseguía que aquelo se convertise nun traxe.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

O meu foi moito, xa o dixen, foi coas teas que regalábamos e na casa dunha amiga, como poidemos, a nai dunha amiga, menos mal que tiña a máquina de coser e o máis sencillo, unha túnica e xa está.

ROSANA RIELO

O Arde Lucus, a min, unha das preguntas que me teñen feito ao longo destes anos, é, imaxinábaste esto? Sí. Quén che iba dicir que se iba convertir nesto? Sí eu sempre o souben e que todos os que estábamos alí o sabíamos. O que un ano nos sorprendía, decíamos, pois moita xente ven a esto, mira cómo funcionou. O ano seguinte multiplicábase… subía así, non así, era unha subida hacia arriba impresionante. As teas é unha mostra máis, moitísimas teas temos cortado, ademáis, estábamos bastante organizadas, si, igual non queda moi ben dicilo pero, bueno estábamos organizados grazas a eles, ao equipo que era maravilloso e Shirley que o tiña todo perfecto. Tiñamos grupos colectivos e distintos traxes por cada colectivo entón a xente que viña pois intentábamos, se nos pedían opinión, orientala un pouco, bueno pois mira este igual che pode encaixar ou o outro, ou deste grupo van máis persoas con este color, un pouco para crear colectivos, grupos que fosen identificables pola cidadanía tamén.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Claro e que ao final todo o mundo quería ir de Patricio, todo o mundo quería ser rico e entón o que fixemos foi intentar cando repartíamos as teas, formar, que houbera de todo, que houbera esclavos, un ano tuvemos un grupo de leprosos, que houbera todo tipo de estratos sociais, por exemplo, teño que contalo, o Fauno, tamén depende do tipo de persoa que viña, ti mirabas, e, sempre me acordarei de Oscar a primeira vez que o vín así…

ROSANA RIELO

Oscar en realidade  é o Fauno, sempre será o Fauno, o nome, sei que é Oscar pero para mín é o Fauno.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Estábamos buscando pois eso, personaxes mitológicos tamén para animar a festa, e vímolo, eu acórdome estaba sentada, levantei a cabeza, vino coa súa perilla e dixen, ti poder ir de Fauno e me dixo: Vale !! Fíxose os cornos e iba coa súa coliña…

ROSANA RIELO

Estupendo, e que o maravilloso deso é que viña xente que ademáis despois todavía con moitos seguimos tendo relación e que é maravilloso o Arde Lucus, e ao mellor tiñamos unha idea ou a tiñan eles e entre todos a sacábamos adiante, era como muy colectivo, super ilusionante, todo era novo, todo era crear e todo era cun bó rollo incrible, a xente toda viña con gañas de facer cousas, si lles decíamos, pois mira deste colectivo nos apetecía que houvese algunha persoa caracterizada e demais, interésache? Bueno pois se necesitades iso, nos imos.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Bueno levabamos moito tempo intentando que houbera asociacións, porque a mayoría das festa que hai por ahí xurden de asociacións, non son os concellos impulsores, senón que xurden de asociacións, entón levabamos moito tempo intentando  que deses grupos que estábamos vendo que se iban formando, que se formara alguna asociación, entón, o momento máxico eu creo, non sei se se nos notou, pero cando viñeron 3, creo que eran 3, non? Guiti, Manuel e Alberto, viñeron por alí, por Xuventude e dixeron que querían formar unha asociación, e, o primeiro ano non era nin asociación cando participaron, eu creo que pechamos a porta e empezamos a decir, por fin, por fín.

ROSANA RIELO

Xa a temos!!! O certo é que había moitos grupos non organizados formalmente digamos pero que xa como grupo estaban participando na festa durante o principio, contareivos un caso especial para nos agora, pero claro queríamos tamén un pouco impulsar eso, sabíamos que o concello só non podía con todo o que nos tiñamos na cabeza, tiña que ser algo colectivo e que o levase adiante a cidade como é o caso. Un destes grupos non organizados formalmente nun principio é a Asociación que agora é Tir na Nog, o primeiro ano que montamos a primeira castra, bueno, contábavos ao principio que o primeiro Lucus Cultural foi un pouco, temos que empezar este ano porque non queremos deixalo máis, pois a Castra foi un pouco parecido, sabíamos que, e eu persoalmente, que o primeiro ano non iba ter o nivel nin de lonxe, pero sabíamos que si empezábamos ese ano o seguinte sería mellor e tiraría máis para arriba e se ese ano non intentábamos facer algo, eu tiña a sensación que se retrasaría un ano máis a súa creación, entón tiramos e bueno un destes grupos, rapaces moi moi novos todos eles, como decía como o resto da xente, con moitísima ilusión, era maravilloso traballar con todos eles, pois dixémoslles se se animaban a participar neso, a montar alí, a facer a súa vida alí durante a fin de semana e así o fixeron, durmiron alí e todo, e dese grupo naceu o que agora é Tir na Nog, que ademáis, para min é tamén un orgullo ver que agora o tema da recreación cada vez o levan máis aló e están participando no descubrimento de castros por exemplo, cada vez que vexo unha noticia así é como, buf, moi emocionante.  

SHIRLEY RODRÍGUEZ

A primeira que se formou  foi a COHORS, sí, ata aplaudíamos cando pasou.

ROSANA RIELO

Era moi complexo porque non había antecedentes, falar de cortar a Avda. da Coruña, cando pedíamos o Parque, que tardouse moitísimos anos en conseguilo, ou a Ronda da Muralla, claro é como se agora se fala de cortar, non sei, a arteria principal de Barcelona, non sei dicirche , claro, era como decir, e o tráfico, e os coches, por onde vamos? Cortamos un carril, foi moi complexo todo.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

A todos los sitios a donde íbamos, eramos muy jóvenes también y entonces la sensación era, ¿y estas chicas, sabrán lo que hacen, sabrán lo que están pidiendo? Esa era la sensación pero la verdad es que encontró apoyo en todos los sitios y cada año se fueron sumando.

ROSANA RIELO

 A verdade é que sí, bueno, a responsabilidade, xa digo con moitísima ilusión, encantadísima, foi un momento superbonito, porque bueno podíamos traballar para o colectivo que nos gustaba e no que nos atopabamos ademáis, queríamos facer cousas por a xente mais nova e poder facelo e ter os recursos ou loitar por conseguir cada vez mais recursos era superilusionante. Poder implicar a todos os mozos e mozas, en que non era un traballo que facíamos nos para eles, era algo que queríamos facer con eles, ser equipo todos xuntos, que nos dixesen qué querían, por donde podíamos ir, nos tiñamos ideas e ao mellor alguna non lles encaixaba, en qué nos podíamos equivocar, en definitiva, guiarnos un pouco, deixar que nos falasen, escoitar, e pedirlles sobre todo que nos trasmitisen o que querían facer  e o Arde Lucus foi unha cousa mais, pero a verdade é que, foi unha etapa maravillosa.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Ela tiña 23, entón eu tiña 24, non? E si, con moita ilusión e moita responsabilidade porque ao final víamos que iba ser algo grande, queríamos que fose algo grande para a cidade e implicar a todos e fúmolo conseguido. Un gran orgullo.

ROSANA RIELO

Bueno, a ver, fuimos a…un clásico era Xinzo y fuimos también a la Fiesta de Cartagineses y Romanos, Guerras Cántabras, sí, pero eso fue un segundo paso.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Sobre todo fumos a festas medievais que era o que había, sí pero ao principio era…Betanzos a festa da historia, todas, íamos a todas.

ROSANA RIELO

Si a todas, o fin de semana quedábamos no meu coche e, qué festas hai, a dónde podemos ir, recorríamos todo.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Si para ir buscando grupos, ir buscando ideas, pero cando chegamos por exemplo a Guerras, cando chegamos a Cartagena, dímonos conta, polo menos eu, con moito orgullo tamén, que estábamos un paso por diante, porque o que falabamos antes, nós, habíamos logrado o que elas envidiaban e era algo que nos decían despois , que era a implicación da cidade, case todas as festas, as que coñezo polo menos, as festas xurden de asociacións, hai un castra como pode haber aquí pero a festa queda ahí, e a xente que se viste é a xente das asociacións e a xente que traballa na festa, pero cando veñen a Lugo, agora todas veñen a Lugo a coller ideas, todas veñen a saber cómo facemos e a vivílo, quedaban alucinados pola cantidade de xente que había vestida, coa cantidade de xente que participaba, das asociacións, que eso era o común nas súas festas, pero coa cantidade de xente que participaba de fora das asociacións. Eu acórdome, claro sempre estábamos a cuadrar os horarios, que non coincidiran as obras de teatro, moi complicado todo, ao ser todo na rúa era moi complicado, uns tambores, quén ven por ahí, van interrumpir esto, saír correndo, e , uns espontáneos, aparecían 30 tambores por ahí tocando que non sabíamos, é que somos dunha batucada de non sei onde e viñemos de festa, podemos?, sí oh! Sigue, sigue, encantados.

ROSANA RIELO

Ou o Asterix e o Obelix  os primeiros. Oye!! Que atopamos… hai un Asterix e un Obelix por ahí, super ben caracterizados…ay! A ver se os vexo, ja, ja, ja,

SHIRLEY RODRÍGUEZ

De recreación non eran pero daban moitísimo xogo, viamos ao Asterix chegar, ir diante do desfile, cruzando a calle e chegar e atoparte alí a o Obélix, e ti, vale por favor que temos que pasar, que temos que chegar a algún sitio, y empezar a xogar uns cos outros, eso era tamén pois o Arde Lucus.

ROSANA RIELO

Claro eran situación que se iban formando co que estaba organizado, e o que iba xurdindo polo camiño, era… improvisación, dábaste conta que…

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Que a xente iba a vivilo, o encontrabas un carro que … todo ataviado…

ROSANA RIELO

As cuádrigas dos bebés ao principio, lémbraste? Eu quería achegarme a xente e dicirlle, gracias!! Gracias!! Bueno fixemos moitísimos talleres, moitísimos, creo lembrar que o primeiro, que o fixeron personas de Tir na Nog, ou penso que aínda non era de Tir na Nog, fixeron unha cota de malla, de ferro, engarzando, facendo cada arandela e engarzandoas, non sei cantos meses lle levara e quixemos facer o mesmo, intentamos mellorar un pouco o tema do peso, creo que o facíamos con aluminio, pode ser? Ou con aceiro, non me acordo, bueno había un grupo de rapaces que se tiraron non sei cantas semanas ou meses facendo a súa cota de malla, recordo que un ano eu probei esta primeira cota de malla de ferro que me puxeron, así, tiven que ter coidado de non irme…

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Outra das cousas que nos pedía a xente, non sabían moi ben donde comprar entonces a mayoría da xente facíase as súas propias cousas e viñan a preguntarnos a nós que intentábamos axudarlles como podíamos, talleres de coiro, talleres de cota de malla, as pecheiras tamén, intentando que a xente cada día fose evolucionando.

ROSANA RIELO

A idea era que ano tras ano as caracterizacións fosen mellorando e fosen incluíndo algún detalle novo e bueno o mais histórico posible e bueno, agora pode haber cousas mais difíciles de atopar pero unha caracterización básica eu creo que primeiro xa básicamente toda a xente a ten e que se se busca algo mais específico hai mais vías para atopalo e hai moitísima xente que controla moito de onde se pode atopar e pode axudar a calqueira e ademáis xa se ve nas asociacións que sempre están dispostas a axudar co cal deuse, non un paso, moitísimos pasos.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

O comercio de Lugo empezouse a implicar e empezou a traer moitas mais cousas i e mais doado, e os artesáns tamén, hai moitos artesáns que facían cousas de coiro para o Arde Lucus por exemplo.

ROSANA RIELO

Pois sempre queríamos facer mais do que nos daba o orzamento todos os anos, como con todo, sempre pasa iso, sempre queres conseguir un ano algo que igual tardarías tres, enton, pois igual falábamos con todos os que nos quixeran escoitar e se non querían case tamén porque eramos moi insistentes, pero non só de Lugo, de Coruña, estivemos varios anos, eu creo detrás de alguna empresa de Portugal, de Asturias, que nos decían que querían abrir mercado en Galicia, e nos, a por ela, eu fijábame en todo canto cartel había pois de calquera actividade, eu decía, quen patrocina esto? Teño que ir falar con este…sí, sí, pois alguén que controlaba de empresas, mira ti sabes dalgunha empresa coa que poida ir falar para presentarlle isto a ver qué lle parece? Non sei con cantas falamos, pero das que conseguimos, tiñamos detrás moitos intentos mais, podíanse multiplicar, non sei, moitísimas, xa nin me acordo.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

E había empresas que colaboraban con cartos, e había empresas que colaboraban co que podían, poñendo area por exemplo, ou axudándonos a poñer as vallas, cada unha colaboraba co que podía.

ROSANA RIELO

A verdade é que sí, as empresas que colaboraban, dícías buf, agora o que necesito é esto, temos que montar unha rede porque a xente se sube no circo, bueno nos montámola, non te preocupes, e que, todo o mundo forma, daquela, pero tamén agora, forma parte do Arde Lucus, é unha festa que é de todos, é propiedade lucense, e entre todos conseguimos chegar aquí por eso é tan bonito e por eso digo, nos nosos inicios, cando nos lembramos ou cando ves cómo se está facendo é difícil non lembrar todos esos momentos nos que unha empresa, unha asociación, unha persoa, un grupo, botaba unha man, estaba sempre disposto a facer algo que mellorase a festa.

O circo estivo case desde o principio eu creo, o que pasa é que foi medrando claro.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

O circo cando empezamos estaba na Praza de Santa María, claro o problema que nos fumos encontrando foi un problema de espacio, canta mais xente viña pois había que buscar outro tipo de emplazamentos e o principio o circo estaba na Praza de Santa María e según foi crecendo a festa tivemos que ir movendo, non sei cantas persoas collerían na Praza Sta. María, porque se montaba a area e pasamos a.. esa era outra, os inxenieiros do concello ahí buscando donde o podemos meter, mais gradas, cómo , e anduvimos varios anos detrás dunha praza de touros para poder poñer, e …

ROSANA RIELO

Para poder conseguir as gradas, fixeramos tamén un ano cerca da estación de autobuses, donde están agora os edificios antes de que se construiran, de feito eu creo que estaban a piques, ou estaban comenzando pero esperaron un pouco para deixarnos o espazo alí, pode ser? Sí, moi agradecidos a verdade.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

E despois xa pasamos abaixo onde atopamos mais espazo.

ROSANA RIELO

Houbo un momento en que medraba a tal ritmo que necesitábamos espazos e era moi difícil de conseguilos, pasábamos o ano.. cada vez que, por cada zona da cidade que íamos, iamos mirando, esto qué é? canto medirá? De quen será? Poderemos facer un convenio, poderemos pedilo?

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Porque era colocar as cousas e que a xente as poida ver, que era complicado.

ROSANA RIELO

Claro, claro, non era soamente poder atopar, o que dice Shirley, que a xente poidera disfrutalo, e que organizativamente atopásemos tamén as gradas, que encaixasen no espazo, bueno foi complicado pero xa digo super gratificante sobre todo cando atopabas un espazo que se adecuaba, cando atopabas o espazo e vías que xa se enchía e decías, pois hai que buscar outra cousa mais grande. Ou cando non atopabamos outro mais grande pois facíamos o circo dous días.

Bueno foi tamén unha cousa moi novidosa porque penso que o tema da forxa non estábamos acostumados a velo en vivo e estaban todos os días da festa facendo os elementos e entón tiña por un lado a parte de divulgación do oficio, de cómo se facía e era un elemento mais da festa e por outro era un elemento que iba quedar de forma permanente. A nosa idea nun principio era que houbese unha escultura deste tipo en cada porta da muralla , representando pois o que cada ano se considerase e ten razón Shirley, que unha das que tivemos mais claras, mais implicación, foi a do meu ultimo ano, a do décimo aniversario do Arde Lucus que tiñamos claro que tiña que ser unha escultura que representase a todas as asociación, as romanas e as castrexas, e que se vise unha unión de todas elas nun elemento que poidese identificarse como algo conxunto e ilustrativo do Arde Lucus. Que é a que está na horta do Seminario, sí que fai un círculo de romanos e castrexos que se van unindo ata completar ese círculo de unión que é o que forman todas as asociacións do Arde Lucus e que é o que fai que todo sexa redondo.

Unha inciativa super bonita e a verdade é que nos levaba a un colectivo un pouco fora do rango de idade de Xuventude pero que era o futuro do Arde Lucus e ademáis as familias. Penso que a maiores do que significou para a festa, ten un significado tamén moi especial porque eses rapaces que naceron co Arde Lucus, eu penso que agora non poden imaxinar un Lugo donde non exista o seu Arde Lucus, forma parte da súa vida, da súa historia e ademáis eles naceron xa con ese orgullo de, todo o que temos na nosa cidade, que o que temos aquí non o hai en ningún outro sitio, non o hai en ningures, é único, todo o que pisamos, as nosas pedras que pisamos son as que pisaron os romanos e os castrexos vai miles de anos e siguen estando aquí. Entón eu creo que o dos coles foi moi emotivo por iso, porque era arrastrar un pouco a que formaran parte da festa esa xeración  que naceu e estaba crecendo ao mesmo tempo que estaba crecendo a festa , e bueno , a resposta de todos os colexios, de todas as familias foi maravillosa, cada un tiña o seu atavío dun color determinado para que se diferenciasen…

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Buenos sí, la verdad es que ese fue otro de los puntos importantes para que la fiesta despegara, empezar a trabajar con las AMPAS de los colegios, los primeros fueron los Salesianos, que creo que fueran ellos los que vinieran a nosotros, ¿puede ser? Sí las dos Anas, que ahora están en asociaciones también, y nosotros queríamos tirar por ahí también, y empezamos a trabajar y la respuesta fue impesionante y los Salesianos es la asociación más numerosa del Arde Lucus, en el primer desfile fue ya una pasada pero cuando ya se juntó el desfile de todos los colegios, pienso que en alguna ocasión han sido 1.500 personas, cada colegio vestido de un color, todos muy implicados, traían tambores, traían instrumentos, una pasada…

ROSANA RIELO

De repente o domingo pola mañán que era un día mais apagado, mais cansado, deixou de ser todo iso, e de repente o domingo pola mañán era como o sábado pola tarde, xente por todas partes, familias cos nenos pasandoo ben, facendo grupos e ao mellor comían todos xuntos nun determinado espazo. Axundandoos a atopar tamén un espazo donde poideran estar todos xuntos durante todo o día…

Qué significou? Pois un paso mais na, non me gusta a palabra moito nese caso, pero como que se profesionalizaba un pouco mais, porque estábamos xa, buscando rodearnos de xente para a que, a recreación histórica era algo moi importante, igual que o era para nós, entón, pensábamos que eso podía axudar a nosa festa e axudar a que nos coñecesen aínda mais, a que viñesen aquí, a que non fose só de oídas, porque o Arde Lucus, unha cousa que decíamos sempre é que, podo contarcho, podo ensinarche fotos, podo incluso, ensinarche vídeos, pero non vas a saber o que é o Arde Lucus ata que non estés aquí dentro, é como viaxar no tempo, volver atrás, non hai disfraces, volver atrás e decir o meu personaxe estos tres días, eu non son Rosana, son tal personaxe, compórtome, visto e actúo como esa personaxe i eso o fai toda a cidade, entón, eso non se pode reflexar por moito que o intentes en ningún dossier en ningún… o que queríamos era que o visen e claro e cando o ven, e como díciá antes Shirley, cómo se conseguiu esto?

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Para nós foi moi importante porque ao final, é verdade que ti estás traballando  na túa parcela, estás traballando na túa festa e ainda que as vas a ver, ibas como un visitante máis, non contactábamos coas organizacións, e ter ese punto de unión e poder comparar e ver cómo fan e ver as empresas que contratan e cómo negocian, e tamén traballar en conxunto coas demais festas que están traballando nun camiño pois consíguense as cousas.

Terrible, terrible, yo estuve todo el fin de semana desesperada, mucha tristeza porque además fue cuestión de segundos e ver a asociación que se lles queimou todo que foi a de Tir na Nog, que falou antes Rosana, xente moi xoven que estaba… a súa tristeza e a súa desesperación foi… non sei describir aquela sensación pero tamén creo que despois deso, que foi moi desesperante, veu algo novo, cómo se volcou a cidade  con eles, recordo que o resto das asociacións deixando as súas instalacións, deixándolles material, incluso un restaurante dos que se poñían na rúa que falaba antes Rosana, dándolles a comida para que comeran ó día seguinte, a verdade é que daquelo tamén saliu un sentimento moi bonito.  Toda a cidade volcouse, toda a cidade estaba moi apenada, e moita tristeza a verdade.

ROSANA RIELO

Eu estou segura dela, non espero, estou segura, quero decir, hai uns plazos que cumplir como houbo para Interés turístico Galego e o Nacional pero eu non teño ninguna dúbida que se vai a conseguir, sei que hai que esperar ese tempo porque é o que hai que esperar pero está ahí. Non o temos todavía como non tivemos nos primeiros anos a de Interés turístico Galego, como non se tivo despois a de Interés turístico Nacional pero xa o temos, non o teremos en papel, pero…

SHIRLEY RODRÍGUEZ

E un recoñecemento que era noso, tiña que chegar e chegará o próximo.

ROSANA RIELO

Xa estaba na ciudadanía, en todas partes, faltaba telo no papel.

Fixéronnos unha homenaxe a Carmen e a min e vou intentar non emocionarme, pois todas as asociacións do Arde Lucus, e bueno non sei por qué, supoño que consideraron que somos unha parte da festa, iba a intentalo, non dixen que o fora conseguir. Bueno qué significa? O que levo intentando transmitir desde o principio que o Arde Lucus é a cidade e a cidade é unha familia, todos somos parte, todos somos familia, todos somos compoñentes, todos temos o noso papel e todos somos non só necesarios senn imprescindibles, e para mín, pois que incluso anos despois de non ter esa responsabilidade, que todavía se lembren de min, é algo que sempre levarei no corazón. Sexa ou non sexa concelleira, parte do concello, o Arde Lucus sempre estará en min e eu estarei no Arde Lucus porque non podo imaxinarme estar fora no momento que se realiza, sempre teño ese gusaniño, eses nervios previos, da igual, penso pero por qué teño que estar así, así teñen que estar os da organizacións, as asociacións, por qué teño que estar eu así? Non podo evitalo, sempre está ahí, vai por dentro, e bueno xa digo eu levo as asociacións no meu corazón porque realmente fan que o Arde Lucus sexa o que é, conseguiron que o que nós tiñamos na nosa cabeza se convertise en realidade.

Eu teño claro que sí, sí, hoxe en día a cidadanía sabe todo o que significa a historia da cidade, sabe o que temos, sabe que por debaixo dos nosos pes hai maravillas, e falta algo que transmita, ou que sexa un punto de encontro para o resto do mundo no que poidan ver todo iso, e que é imprescindible que o teña a cidade, e iso, cando se consiga  por fín, vai ser outro punto de inflexión estou convencida, vais ser algo que digamos i esto hai x anos non o tiñamos? Cómo é posible que non estivese eso ahí?

SHIRLEY RODRÍGUEZ

A historia de Lugo, a historia da cidade tense que reflexar nun sitio e o MURO ten que ser un sitio de referencia da nosa historia.

ROSANA RIELO

Para mín todos os desfiles son importantes e ademáis a infraestructura e a loxística para chegar a artellar ese desfile que funcione ben, ese desfile tan grandísimo eu creo que, sexa o ano que sexa, é digno de admiración para as persoas que o leven a cabo e paréceme moi importante tamén porque é unha forma de que toda a cidadanía vexa pasar incluso a todas as asociaicóns para que dalgun xeito vaian identificando a todas elas e eu creo que tamén pode ser algo para que a xente se anime  a participar, xa non so a título individual senón ao mellor creando outras asociacións ou algún grupo, algún colectivo. Os desfiles son necesarios para mostrar todo, e non so iso, senón o traballo que se leva feito ao longo de todo o ano.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Eu vivino desde dentro, xa non estaba na organización, pero como parte dunha asociación, porque teño que seguir vinculada ao Arde Lucus como di Rosana, non podo desligarme, e foi moi emocionante a cantidade de xente que había dentro do desfile participando e a cantidade de xente que había fora vendoo.

ROSANA RIELO

En xeral calquera actuación que poida transmitir ou intentar transmitir o que hai aquí na cidade, non só durante o Arde senón como decía toda a historia, obviamente super beneficioso   ese é o camiño polo que creo que  se ten que continuar e xa digo sempre tendo na cabeza todos estes colectivos e todas as asociacións que o fan posible. Creo que é unha forma de que a xente que aínda non nos coñece  ou que veu alguna vez pero non ven todos os anos ou o coñece de oídas, que lle entren esas gañas de eu tamén quero esto.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Sí foi a maneira de chegar a moitos países e moitos sitios que non habíamos chegado todavía, un escaparate para o Arde Lucus.

ROSANA RIELO

 E que claro agora falando da internacionalización e do que supuxo esta documental, eu case non me lembro, lembro a historia pero non lembro quen mo dixo, que viña de Canarias, estivera por alí, e vira un letreiro nun bar, que estaban intentando fletar un avión para vir. Foi como, díos mío, pero, estás seguro?

Faltar non creo que lle falte porque o ten todo, igual seguir traballando no sentido no que se está traballando, seguir especializándose, seguir conseguindo cousas,  a nivel histórico, a nivel de coñecemento, manter a axenda recreacionista, coñecer mais o que somos o que fumos pero ter o temos todo, solo hai que traballalo e potencialo e seguir como estivemos ata agora, unidos como unha cidade piña que vai hacia un obxectivo que é o Lugo do futuro que non esquece nunca o Lugo do pasado e que sabe o que temos, que eso é o importante, saber o que temos e valoralo sobre todo. E qué lle sobra? Tampouco creo que lle sobre, no Arde Lucus non sobra nada ao contrario, pero sí que hai que ter coidado de que non se convirta nunha festa que deixe de lado todo isto que estamos a falar.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Pois para min, non é que lle falte, senon que temos que conseguir, temos que traballar en que as xeracións que veñen mais pequenas e por eso o traballo cos coles, que continúen coa festa, que vexan  a importancia que teñen, e que sigan investigando e sigan traballando para que a festa siga crecendo. E qué lle sobra? Pois eu son mais práctica, imaxino que como todos os anos a xente que se pasa e que sempre hai vandalismo ou a veces vivir a festa cun pouco mais de responsabilidade.

ROSANA RIELO

De todas formas o Arde, ata o de agora, bueno…

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Bueno é verdade, recordo cando facíamos as carreiras de cuádrigas, que sempre se fala do botellón, que sempre se fala dos xóvenes, os anos que se facían as carreiras de cuádrigas aquí no parque, que viñamos uns minutos antes a intentar que a xente non estivera, os rapaces decíamoslles, por favor aquí non podedes beber, tedes que ir para alí, collían as súas botellas, marchaban e cando acababan as carreiras volvían, sen ningún problema.

ROSANA RIELO

Sí preocupábamos que nunha festa con tantísima afluencia de xente pois houbese algún altercado ou así, pero a verdade é que pola nosa parte non os había, seguramente  nalgún momento houbo algún pero , co que podía ser con esa cantidade de xente, a verdade e que sorprendíanos gratamente, era cómo, jo , canto civismo, qué forma de saber comportarse de toda a xente que ven , a verdade é un punto importante pero claro eso ten que seguir así, penso que nalgún momento chegamos a plantexar que houbera un festivo no Arde Lucus, e xa o ideal serían dous porque xa o venres do Arde Lucus e o luns son necesarios, todas as persoas que forman parte desto saben perfectamente que o venres e o luns son días moi complicados, xa por non incluir o xoves, que tamén, pero bueno, é necesario e estou segura de que chegará.

Hai un espazo que é o Macellum, que tamén é moi importante no Arde Lucus, e xa aparte dos artesáns que participaron desde o principio, houbo unha persoa do noso equipo que se encargaba de organizar o Macellum, que é Fernando, que fixo maravillas, sí, cando conseguiu engalanar toda a Praza Maior, foi tamén un dos anos que dixemos, buf, cómo conseguiu esto?

ROSANA E SHIRLEY

AVE ARDE, AVE LUCUS, ARDE LUCUS

ROSANA RIELO

Cando promocionamos a festa, un tempo antes de sacar o cartel, sacábamos unha campaña de intriga, bueno, en realidade eu creo que todo o mundo sabía de qué era, pero simplemente era unha parte do cartel, moi reducida que poñía Arderá de novo, pois o Arde seguirá vivindo, xa forma parte da cidade, non hai outra forma, non pode evitarse por sorte, pois tamén o meu desexo é que siga ardendo, que sigamos descubrindo cousas da nosa historia, da nosa cidade, e que sigamos descubrindoa, sentindoa, querendoa e moi orgullosos de todo o que temos.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Pois eu para a festa desexo que mais xente se implique e participe nas asociacións e que a xente siga vivindo o Arde Lucus.

Se o Arde Lucus é o que é , é gracias aos equipos que estiveron en Xuventude, que traballamos todos xuntos con moitísima ilusión, todos eramos moi novos e con moita ilusión e moitas gañas e moita cabezonería tamén.

ROSANA RIELO

Si eso tamén, e moitísimas mulleres nos equipos, moitísimas, …

SHIRLEY RODRÍGUEZ

E tamén moita xente que nos apoiou, quero decir que confiaron neso, as primeiras veces que ibas tan xóvenes e que miraban así un pouco… e confiaron en nós e aquí estamos.

ROSANA RIELO

Claro, tamén é outra cousa que hai que poñer en situación, eu cando entraba no concello, ás veces me preguntaban, espera, espera, esa nena a onde vai? Entón claro que esa nena fose explicar o que estábamos montando, pois que a xente crera neso e confiase no que estábamos dicindo ten moito valor.

Eu sí que quero engadir unha cousa ó fío do que decía Shirley, eu de algo do que estou moi orgullosa, e  que xamais poderei agradecer o suficiente, é do traballo de todas as persoas que pasaron, despois tamén, pero no meu caso teño que facelo coa xente que traballou conmigo, ao longo de todos os anos que estiven eu, todas as persoas que pasaron por xuventude dalgún xeito ou doutro, fosen traballadores municipais, traballadores voluntarios, xente que facía as súas prácticas alí, daba igual, todos estaban a unha, e deron o mellor de sí mesmos e máis, nos non facíamos o que podíamos, sempre facíamos máis do que se podía e eu é algo que nunca, nunca, por máis que o repita e procuro repetilo para todo o que me queira escoitar e os que non tamén, grazas, é impagable todo o que fixeron, impagable, e, algo que probablemente non sepa esta cidade, é que o que se conseguiu, non só pola festa, senón como díciá ese sentimento de orgullo que conseguimos entre todos, é en boa parte tamén grazas ao traballo de todos os equipos e de todas as persoas que traballaron conmigo e despois con Carmen hai unha que estivo moitísimos anos, que é Shirley, que era a responsable de buscar todas as actuacións, de manter o rumbo , de esto non, non pega na festa, non fai que a festa que nos queremos vaia por ahí, un pouco de manter o rumbo da historia, da recreación, da diversión pero sin perder o punto de vista do que é o Arde Lucus, non a festa e xa está, é moito máis que unha festa e esta cidade non sabe todo o que fixo, e espero que nalgún momento sexan conscientes de todo o que significou o traballo de todas estas persoas, das que viñeron despois tamén, e de Shirley en concreto porque é unha das persoas máis importante desta festa e que probablemente se non estivese ela o Arde Lucus sería outra cousa, igual parecida, pero igual, estou convencida de que non.

SHIRLEY RODRÍGUEZ

Non, traballamos moito e sobre todo traballamos con moita ilusión, e collémolo como decíamos como un pequeno, mimado, e cando vías que a xente se ilusionaba contigo, facía que traballaras aínda máis. Tiñamos un  equipo moi unido, moi traballador, e con moita inciativa e moitas ideas e fixémolo entre todos.

Tola, agora xa non me daría o corpo.

ROSANA RIELO

E unha capacidade de traballo impresionante. Seguro que che daría, pero non pode reflexarse todas as horas que se traballaban, é imposible.